روش آبیاری سنتی: سطحی

سال‌هاست که روش‌های آبیاری سطحی اعم از نواری، کرتی و یا شیاری در بین کشاورزان رواج دارد. سرمایه اولیه کم، پایین بودن هزینه تعمیر و مصرف انرژی ازجمله دلایلی است که به دیگر روش‌های جدید آبیاری ترجیح داده می‌شود.

تمام روش‌های آبیاری سطحی، به یک‌شکل عمل می‌کنند و تفاوتشان در شیوه و طرح تقسیم‌بندی زمین است. در این روش آب از منبع تغذیه وارد نهرهای خاکی ایجادشده، گردیده و روی سطح زمین پخش می‌شود تا به‌تدریج به ریشه گیاه برسد که همین علت عدم کنترل و مدیریت مصرف آب و درنتیجه به هدر رفتن آن می‌شود.

به دلیل گستردگی و استفاده فراوان از روش آبیاری سطحی و به‌منظور جلوگیری از مصرف بی‌رویه آب بر آن شدند، لوله‌های نرم دریچه دار از جنس پلی اتلین را جایگزین نهرهای خاکی قدیمی کنند تا علاوه بر کنترل و مدیریت آب‌رسانی به مزرعه، از مزایای روش آبیاری سطحی بهره‌مند گردند. طبق تحقیقات انجام شده استفاده از روش آبیاری سطحی با لوله‌های دریچه دار ۲۵ تا ۳۰ درصد در مصرف آب صرفه‌جویی کرده و همچنین امکان برداشت محصول بیشتری را فراهم می‌آورد.

روش‌های آبیاری جدید: تحت فشار

آبیاری سطحی اگر با تمام امکانات و شرایط لازم استفاده شود، تنها حدود ۵۰ درصد در مصرف آب صرفه‌جویی می‌کند، درحالی‌که با روش‌های نوین آبیاری، ۶۵ تا ۹۵ درصد می‌توان از اتلاف آب جلوگیری نمود.

در تمام روش‌های جدید آبیاری از یک الگو پیروی می‌کنند که در آن، آب با فشار زیادی از لوله خارج شده و به صورت یکنواخت روی سطح مزرعه پاشیده می‌گردد که به نام روش آبیاری تحت فشار معروف است.

انواع روش‌های آبیاری نوین

الف) آبیاری قطره‌ای

ب) آبیاری بارانی

روش آبیاری قطره‌ای

این روش از دسته روش‌ آبیاری جدید تحت فشار است که آسان‌ترین راه جهت برطرف کردن نیاز رطوبت و آب در گیاهان و خاک در مکان و زمان مناسب و قابل کنترل به شمار می‌آید.

مکانیزم روش‌ آبیاری قطره‌ای به این صورت است که آب در شبکه لوله‌کشی با فشار از منبع تغذیه پمپاژ و  به کمک قطره‌چکان‌ها به صورت قطرات ریز و یا اسپری مانند در سطح زمین زراعی پخش می‌شود. همچنین در بین راه و درون لوله‌ها فیلترهای سیلیکونی جهت تصفیه تعبیه شده است.

در اصل قطره‌چکان با الگوی از پیش تعیین شده، باعث کنترل آب خروجی از لوله‌ها شده و مصرف بهینه آب می‌شود.

انواع سیستم‌ آبیاری قطره‌ای

• سیستم آبیاری قطره‌ای با قطره چکان در خط
• سیستم آبیاری زیرزمینی با لوله‌های تراوا
•  سیستم آبیاری بابلر
• سیستم آبیاری قطره‌ای نواری
• آبیاری قطره‌ای ثقلی

مزایای روش آبیاری قطره‌ای

• هزینه تمام شده پایین‌تر نسبت به سایر روش‌های نوین آبیاری
• کاهش رشد علف هرز
• امکان کودپاشی و افزایش کارایی کودها
• استفاده از آب‌های شور
• به‌کارگیری در خاک‌های صخره‌ای و مکان‌های پر شیب با فواصل متفاوت
• جلوگیری از فرسایش خاک
• مصرف بهینه آب
• عدم نیاز به زه‌کشی
• افزایش محصول با کیفیت بیشتر

معایب روش آبیاری قطره‌ای

• هزینه راه‌اندازی بالا
• گرفتگی قطره چکان
• ایجاد شوری موضعی
• عدم یکنواختی و پخش نامناسب آب
• احتمال شکستگی و انسداد لوله‌های شبکه

روش آبیاری بارانی

یکی دیگر از روش‌های نوین آبیاری در دنیا، که از نوع آبیاری تحت فشار بوده و به نوعی باران مصنوعی برای زمین کشت، ایجاد می‌کند. در این روش آب از منبع وارد شبکه لوله‌کشی، شده و سپس از خروجی‌هایی به نام آب‌پاش با فشار و به شکل قطرات متناوب ریز و درشت خارج می‌گردد.

انواع روش‌های آبیاری بارانی

روش آبیاری نوین بارانی بسته به محل آب‌پاش  به دو صورت سیستم آبیاری ثابت یا مستقر و سیستم آبیاری متحرک مداوم که ممکن است اتوماتیک و یا دستی انجام گیرد. هر کدام از این دو روش انواع مختلفی دارند که در ادامه به آن‌ها اشاره شده است.

الف) سیستم آبیاری بارانی ساکن

در این سیستم ممکن است آب‌پاش همیشه در یک مکان مستقر باشد و یا در زمان خاصی جای آن عوض شود که همین دلیل سه نوع سیستم آبیاری بارانی مستقر شده است و هر کدام از آن‌ها نیز روش‌های مختلفی دارند.

۱. سیستم آبیاری بارانی ثابت

۲‌. سیستم آبیاری بارانی متحرک دوره‌ای

۳. سایر سیستم‌های ساکن

انواع سیستم آبیاری بارانی متحرک دوره‌ای

۱. متحرک دستی

۲. کشش انتهایی

۳. آبفشان غلطان

۴. بال متحرک

۵. بال تفنگی (دو نوع توربین آبی و  بازوی متحرک)

۶. پیکانی

انواع سیستم آبیاری بارانی ثابت

۱. بال‌های آبیاری قابل‌حمل

۲. بال‌های آبیاری دائمی زیرزمینی

ب) انواع سیستم آبیاری متحرک مداوم

۱. آبفشان قرقره‌ای

۲. آبفشان دوار

۳. آبفشان خطی

اهداف استفاده از روش آبیاری بارانی

• کودپاشی
• دفع مواد به دست آمده از تصفیه فاضلاب بر روی مزرعه
• آب‌پاشی گیاه و خاک
• تعویق زمان گلدهی
• جلوگیری از فرسایش بادی خاک
• کمک به جوانه زدن بذر
• خنک کردن محیط

مزایای روش آبیاری بارانی

• کاهش هزینه‌های آماده‌سازی زمین
• جلوگیری از فرسایش خاک
• راندمان بالا نسبت به شیوه سنتی
• بازده بیشتر محصول
• امکان آبیاری در شرایط مختلف جوی و اکثر خاک‌ها و زمین‌ها

معایب روش آبیاری بارانی

• اتلاف آب و عدم یکنواختی پخش در صورت باد
• شستشویی سموم و قارچ کش از روی برگ
• در هوای گرم به دلیل تبخیر بالا، مصرف بیشتر آب
• هزینه اولیه گزاف

نتیجه

با وجود بازده بالا و از همه مهم‌تر صرفه‌جویی بسیار عالی در مصرف آب، روش‌های نوین آبیاری به دلیل عدم یکپارچه‌سازی زمین‌های کشاورزی، سرمایه‌گذاری زیاد و هزینه بالا برای کشاورزان هنوز نتوانسته جایگاه خوبی پیدا کند که به توجه و کمک دولت و بخش خصوصی نیاز اساسی و مبرمی دارد.